CMENTARZ ŻOŁNIERZY POLSKICH NA WESTERPLATTE - REALIZACJA

ARCHITEKTURA: NM ARCHITEKCI

2022 GDAŃSK

 

Kiedy się wypełniły dni

i przyszło zginąć latem,

prosto do nieba czwórkami szli

żołnierze z Westerplatte.

K.I. Gałczyński

 

Półwysep Westerplatte to nazwa, którą zna każdy Polak. To tutaj rozegrała się pierwsza bitwa II wojny światowej. 1 września 1939 roku o godzinie 4:48 niemiecki pancernik Schleswig-Holstein rozpoczął ostrzał stacjonującej tu, niewielkiej jednostki Wojska Polskiego. Bohaterska obrona półwyspu przed nawałą niemieckiej piechoty, marynarki wojennej i lotnictwa trwała 7 dni, a wobec wielkich strat wśród obrońców, zakończyła się decyzją majora Henryka Sucharskiego o kapitulacji.

 

Tuż po wojnie powstał na półwyspie symboliczny cmentarz poległych obrońców Westerplatte, a w roku 2022 nekropolia została przebudowana i zmodernizowana. Według nowego projektu fundamenty zburzonych budynków stały się bramą wiodącą do nowego miejsca pochówku żołnierzy. Smukłe płyty nagrobne skupione są wokół pomnika orderu Virtuti Militari – najwyższego polskiego odznaczenia wojskowego, którym zostali uhonorowani wszyscy polegli żołnierze.

 

Istotnym elementem nowego projektu cmentarza jest jego iluminacja, która wydobywa z mroku nazwiska poległych i wprowadza symboliczną granicę między oświetlonym kręgiem płyt nagrobnych, a mrocznym lasem wokoło – niczym między życiem i śmiercią. Starannie dobrane i ukierunkowane źródła światła, niewidoczne dla odwiedzających, oświetlają tylko to, co tutaj najważniejsze, wzmacniając nastrój skupienia i melancholii.

 

Subtelne zmiany natężenia światła przenoszą uwagę odwiedzających na kolejne nagrobki, dzięki czemu każdy z żołnierzy staje się na kilka chwil tym najważniejszym obrońcą Westerplatte. Zmiany oświetlenia odbywają się bardzo wolno, żeby nie zaburzać atmosfery skupienia na cmentarzu.

Cienie liści na kamiennych płytach przywołują jeszcze jednego świadka tamtych wydarzeń – las, który dawał przez wiele dni schronienie obrońcom i który ucierpiał niemal tak samo, jak oni. Źródłem tego oświetlenia są oprawy oświetleniowe instalowane do gałęzi drzew za pomocą specjalnych, elastycznych pasów, które nie ranią drzew.

 

Wyeksponowane fundamenty – ostatnie pozostałości oryginalnych budynków, zostały w prosty sposób podkreślone światłem. Liniowe oprawy oświetleniowe zainstalowane wzdłuż granicy murów są skierowane w górę, odtwarzając światłem w delikatnie zamglonym powietrzu zarysy nieistniejących już ścian budynków.

Uroczystości upamiętniające każdego 1 września kolejne rocznice wybuchu II wojny światowej rozpoczynają się o godzinie 4:48, a więc jeszcze przed świtem, dlatego sztuczne światło oświetlające o tej porze cmentarz ma wielkie znaczenie funkcjonalne, ale przede wszystkim symboliczne. W unoszącej się porannej mgle, smugi światła skierowane ku górze stają się alegorią ulotności życia ludzkiego, a delikatna iluminacja zawieszonej tuż nad ziemią ścieżki sprawia, że spacer wśród grobów staje się metafizycznym przeżyciem.

Nowa forma cmentarza żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte jest adekwatna do rangi tego miejsca, a wyrafinowana iluminacja jeszcze bardziej podkreśla jego znaczenie jako jednej z najważniejszych nekropolii II wojny światowej.

 

Projekt został wyróżniony prestiżową nagrodą Award of Excellence przyznawaną przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Projektantów Światła International Association of Lighting Designers (IALD) oraz nagrodą Award of Merit przyznawaną przez amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Oświetlenia Illuminating Engineering Society